Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик нинг шаклланиши ва ривожланиш тарихи.

Барча янги мустакил давлатларда ислохотлардан олдинги даврда мулкчиликнинг давлат шакли устунлик килган. Хужаликнинг давлат секторида мехнаткашлар умумий сонининг 4/5 кисми, кооперативларда 14-15% (булардан яримидан купи колхозларда), хусусий секторда 3%га якини банд булган. Саксонинчи йилларнинг иккинчи яримида хужаликнинг кооператив секторини яратиш ижарани ривожлантиришга харакат килинган. Бу харакат бозор инфратузилмасини ривожланмаганлиги давлат мулкчилигининг хукмронлиги, хужалик юритишнинг янгича шаклларини давлат секторига карамлиги, хужалик конунларининг ноаниклиги ва бир катор сабаблар туфайли натижасиз булган.

Корхоналарни давлат тасарруфидан чикариш ва хусусийлаштириш иктисодий ислохотларнинг етакчи бугинидир. Хусусийлаштириш натижасида демократик жамиятнинг ижтимоий заминини ташкил килувчи хусусий мулкчилик катлами шаклланиб борди.

Иктисодиет фанида тадбиркорлик фаолиятига доир дастлабки тадкикотлар ХVIII асрда Р. Контильон, А. Тюрго, Ф. Кене, А. Смит ва Ж.Б. Сеи асарларида амалга оширила бошланди. Бирок хозирга кадар жамоатчилик фикрида “тадбиркорлик” тушунчасининг куп маънолилиги сакланиб колмокда. Илмий адабиетда ушбу тушунча хакида купинча бу фавкулодда ходисанинг иктисодий, ташкилий ва рухий тавсифлари (турли-туман карашлар) туплашидан иборат хар хил тасаввурлар мавжуд.

Хорижий адабиетларда бизнес таърифини куп турлари мавжуддир. Инсон жамиятининг бутун ривожланиш тарихи у еки бу жихатдан доимо бизнес билан боглик булган.

Дастлабки боскичларда тадбиркорликнинг энг мухим аломати бирон бир шахс-тадбиркор фаолиятининг фойдали еки зарарлигини белгиловчи ноаниклик омили хисобланган. Тадбиркорликнинг ижтимоий - иктисодий вазифаси турли бозорларда талаб билан таклиф орасида мувозанат урнатишга доир таккомиллик фаолиятидан иборат деб тан олинган.

Кейинчалик “сармоя эгаси” ва “Тадбиркор”тушунчалари бир-биридан фарклана бошланди. Тадбиркор сармоянинг муомалада юритишни, купайиб боришини таъминлайди ва бу борада у венчур сармоядор, яъни жалб килинган молиявий маблагларни усталик билан тасарруф этувчи шахс сифатида ишни юритиб юборишга уз гоялари, билими ва куникмаларини татбик килиб, куп фойда олиш максадида уша маблагларни таваккали ишларга сарфлайди.

Узбекистонда ва МДХда бизнес хакидаги маколалар, адабиетлар 60-йилларнинг урталарида пайдо булди. Хусусий мулкчилик эса уша даврда бизнинг мафкурамиз учун бутунлай ед нарса эди. Лекин бизда бизнесни фан тарикасида урганиш факатгина 90-йилларнинг бошларида бозор муносабатларига аста-секин утиш билан бошланади.

“Бизнес” - сузи инглизча суз булиб, у тадбиркорлик фаолияти еки бошкача суз билан айтганда кишиларни фойда олишга каратилган тадбиркорлик фаолиятидир.

Хорижий адабиетларда бизнес таърифини куп турлари мавжуддир. Инсон жамиятининг бутун ривожланиш тарихи у еки бу жихатдан доимо бизнес билан боглик булган.

Бизнесмен (тадбиркорлик) сузи биринчи маротаба Англия иктисодиетида XVIII асрда пайдо булиб, у “Мулк эгаси” деган маънони билдиради. Жумладан, Адам Смит тадбиркорни мулк эгаси сифатида таърифлаб, уни фойда олиш учун кандайдир тижорат гоясини амалга ошириш максадида иктисодий таваккалчиликка борадиган кишидир, - деб таъкидлайди. Тадбиркорни узи, уз ишини режалаштиради, ишлаб чикаришни ташкил этади, махсулотни сотади ва олган даромадига узи хужайинлик килади.

Бизнес- бу аввало ишлаб чикаришни ташкил этиш, иктисодий фаолият ва муносабатлар, хаетни узи сунгра эса пул ишлаш демакдир. Бизнес- бу хорижий суздир. У бутун дуне буйича таркалгандир, ундан барча мамлакатларда фойдаланидилар. Узбек тилида эса бизнес сузи тадбиркорлик, бизнесмен эса тадбиркор демакдир. Узбекча суз хорижий сузга тугри келади, лекин унга кушимча маъно хам беради. Бу сузларни ортида “иш” яъни иш билан шугулланиш еки корхона ташкил килиш етади. Шундай килиб, бизнес - бу корхона ташкил килиш демакдир (саноат корхонаси, савдо дукони, хизмат курсатиш корхонаси, аудиторлик контораси, адвокат идораси, банк ва х.к.). Демак, биз бу йук нарсадан пул килиш эмас, балки мураккаб ишлаб чикаришни еки хизмат курсатишни ташкил этиш демакдир. Тадбиркорлик - бу доимо уз ишининг фидоийси, билимдонидир. Тадбиркорлик учун укиш керак, нафакат дастлабки пайтларда, балки тадбиркор бир умир укиши, изланишда булиши керак.

Перейти на страницу: 1 2